Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach poinformował, że 22 marca 2022 r. do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/948/2022 został wpisany zespół stacji kolejowej Katowice Szopienice Północne w Katowicach, znajdujący się przy pl. Ogród Dworcowy.
Zespół ten składa się z następujących obiektów:
- budynku dworca kolejowego I klasy (pl. Ogród Dworcowy 1),
- budynku dawnego biura celnego (pI. Ogród Dworcowy 1a).
Budynek dworca kolejowego I klasy zaprojektował Herman Grapow. Został wybudowany ok. 1868–1870 r. w stylu ceglanego historyzmu (pl. Ogród Dworcowy 1). Również dawne biuro celne zostało wybudowane ok. 1868–1870 r. w tym samym stylu (pl. Ogród Dworcowy 1a), podobnie jak budynek dawnej poczty kolejowej, pełniący później funkcję mieszkalną, wybudowany ok. 1874–1877 r. (ul. Lwowska 6).
Biegła tędy linia kolejowa z Wrocławia do Dziedzic
Jak podaje Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, północna stacja kolejowa na granicy ówczesnych miejscowości Roździeń i Szopienice (zostały one włączone do Katowic dopiero w 1959 r.) powstała dzięki powołanemu w 1868 r. Towarzystwu Kolei Prawego Brzegu Odry (niem. Rechte-Oder-Ufer-Eisenbahn; w skrócie ROUE), które kontynuowało prace Kolei Opolsko-Tarnogórskiej. Spółka budowała etapami linię kolejową z Wrocławia w kierunku Górnego Śląska od strony północnej (przez Kluczbork, Tarnowskie Góry, Bytom, Chorzów Stary, Siemianowice Śląskie, Dąbrówce Małą). Linię od strony Chorzowa (Starego) do Szopienic i dalej w kierunku Muchowca otwarto 15.11.1868 r. Następnie linia ta prowadziła dalej do Dziedzic. Łączna długość linii z Wrocławia przez Bytom, Szopienice Północne, Murcki i Pszczynę do Dziedzic liczyła 256,97 km. Wraz z tą linią wzniesiono zabudowę szopienickiego dworca.
Przez Roździeń i Szopienice przebiegała już wcześniej linia kolejowa Kolei Górnośląskiej (niem. Oberschlesische Eisenbahngesellschaft; w skrócie OSE), ale dopiero konkurencja ze strony ROUE zmusiła Kolej Górnośląską do uruchomienia przystanku kolejowego (Szopienice Południowe) w 1870 r. Dzięki temu mieszkańcy Szopienic i Roździenia mieli do dyspozycji od tego momentu dwie stacje kolejowe, położone kilkaset metrów od siebie.
Osobna poczekalnia dla kobiet i telefon - 3 lata przed Katowicami)
Obecny kompleks stacji kolejowej Katowice Szopienice Północne nosił pierwotnie nazwę Schoppinitz-Rosdzin, a następnie Schoppinitz R.O.U.E.. Eksperci z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wskazują, że stacja ta już w latach 80. XIX w. należała do najważniejszych na południowym odcinku kolei ROUE.
W sąsiedztwie stacji, oprócz obiektów dworcowych, wzniesiono parowozownię oraz wagonownię (przeprowadzano w niej naprawy taboru). Budynek dworcowy (dziś przy pl. Ogród Dworcowy 1) był gmachem I klasy, wzniesionym w stylu typowym dla innych budynków stacyjnych tej spółki. W jego wnętrzu znajdowała się m.in. osobna poczekalnia dla kobiet (niem. Damenzimmer), zaadaptowana następnie na pomieszczenia biurowe. W 1882 r. na dworcu zainstalowano tu już telefon (3 lata przed powstaniem pierwszej linii telefonicznej w Katowicach).
Jak czytamy w materiałach o szopienickim dworcu, udostępnionych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, w latach 80. XIX w. przy stacji działała już hala odpraw celnych oraz poczta.
W skład personelu stacji wchodzili m.in.:
- naczelnik,
- asystent,
- kasjer,
- ekspedytor towarowy,
- magazynierzy,
- dwóch telegrafistów,
- peronowy,
- pięciu zwrotniczych,
- stróż nocny.
Pociągi osobowe jeździły tędy do lat 60. XX wieku
Z czasem liczba pracowników szybko wzrastała, a od 1881 r. wznoszono dla nich domy w pobliżu stacji (dziś domy mieszkalne przy pl. Ogrodzie Dworcowym). Od momentu nacjonalizacji przez państwo konkurujących ze sobą spółek (w 1884 r.), stopniowo zaczęto ruch osobowy kierować do Szopienic Południowych, a towarowy – do Szopienic Północnych. Wnioskowali o to podróżni oraz lokalne władze. Dzięki temu wzrastała ranga pierwszej stacji, a druga ulegała marginalizacji.
Ok. 1892 r. wybudowano nową stacje wodną obok budynku poczty kolejowej. Według stanu na 1901 r. stacja posiadała dwa perony, z czego główny przylegał do budynku dworcowego (zadaszenie powstało w 1878 r., dziś nieistniejące), a na międzytorzu zlokalizowano peron wyspowy. Szopienice Północne były stacją graniczną, a w 1876 r. uruchomiono tor łączący z Sosnowcem po stronie rosyjskiego Królestwa Polskiego. W latach 1902–1903 ukończono nowy wiadukt kolejowy nad obecną ul. Lwowską (stary rozebrano), o przęśle nośnym firmy Kania & Kuntze z katowickiego Zawodzia. Na stacji koło parowozowni w latach 1905–1906 wzniesiono nową wieżę ciśnień systemu Intze (wg projektu arch. Leonharda), w której na parterze ulokowano łaźnię dla personelu (stara wieża została zburzona w latach 1907/1908; znajdowała się między torami 12 a 15). Przed 1914 r. dokonywano rozbudowy obiektów magazynowych i parowozowni.
Po II wojnie światowej przez stację Katowice Szopienice Północne przestały kursować pociągi pasażerskie – ruch pasażerski zawieszono finalnie 1 kwietnia 1968 r. PKP prowadziła również proces elektryfikacji linii kolejowych. W ramach tych działań, 25 kwietnia 1990 r. oddano do eksploatacji trakcję elektryczną na liniach kolejowych przechodzących przez Szopienice Północne.
ZOBACZ TEŻ:
- Prawie 1,3 mln zł kosztuje apartament z ogrodem zimowym w modernistycznej kamienicy w Katowicach. Zobaczcie zdjęcia!
- Unikatowe kolorowe zdjęcia Katowic z lat 60. i 70. Z archiwum architekta Juranda Jareckiego. Pamiętacie takie Katowice?
- Co łączy katowicką Mariacką z dawną Wenecją, Amsterdamem czy Wiedniem? Spokojnie, chodzi o architekturę
